Το σταυρικόν τρόπαιον του Νικηφόρου Φωκά

Το σταυρικόν τρόπαιον του Νικηφόρου Φωκά.

            Η ανακατάληψη της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά το 961 είναι αναμφισβήτητα το σημαντικότερο γεγονός της βασιλείας του Ρωμανού Β' και μία από τις ουσιαστικότερες επιτυχίες των Βυζαντινών εναντίον των Αράβων στο δεύτερο μισό του 10ου αιώνα.
           Οι Ανδαλούσιοι Άραβες ή Μοζάραβες του εμιράτου της Κόρδοβας ή Σαρακηνοί, διώχτηκαν από την πατρίδα τους, μετά από μία αποτυχημένη επανάστασή τους εναντίον του εμίρη Al- Hakam. Η πλειοψηφία τους κατέφυγαν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου την οποία κατόρθωσαν να καταλάβουν γύρω στο 818 με αρχηγό τους τον δραστήριο Abu Hafs Omar. Γύρω στο 824 όμως ο χαλίφης της Αιγύπτου Al- Mamun κατάφερε να ανακαταλάβει την Αλεξάνδρεια και οι Σαρακηνοί μπήκαν στα πλοία και κατευθύνθηκαν προς την Κρήτη, την οποία γνώριζαν από προηγούμενες επιδρομές, και, αφού την κατέκτησαν, εγκαταστάθηκαν εκεί ιδρύοντας το ανεξάρτητο χαλιφάτο ή εμιράτο της Κρήτης.

          Η πτώση της Κρήτης στα χέρια των Αράβων ήταν γεγονός υψίστης σημασίας, αφού άλλαξε ουσιαστικά την ισορροπία δυνάμεων στην ανατολική Μεσόγειο. Οι επιδρομές των Αράβων στην περιοχή έθεταν σε άμεσο κίνδυνο όχι μόνο την κυριαρχία, αλλά και την ίδια τη βυζαντινή παρουσία στα νησιά και τις ακτές του Αιγαίου.

         Το βυζαντινό κράτος, αντιλαμβανόμενο τη σοβαρότητα της κατάστασης, επιχείρησε επανειλημμένα να ανακαταλάβει το νησί από τους Άραβες. Τέσσερεις μεγάλες εκστρατείες οργανώθηκαν για το σκοπό αυτό, το 829, 843, 911 (ή 912) και 949 (ή 956) καθώς και άλλες μικρότερης σημασίας, όλες τους όμως κατέληξαν σε αποτυχία και μάλιστα με μεγάλο κόστος για τον βυζαντινό στρατό.

         Τελικά την απελευθέρωση της Κρήτης κατάφερε να πετύχει ο κατεξοχήν αραβομάχος στρατηγός του Βυζαντίου, ο Νικηφόρος Φωκάς.



Αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Νικηφόρου Φωκά από τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο
στον Προφήτη Ηλία, έδρα του Δήμου Τεμένους του Νομού Ηρακλείου Κρήτης (15 Ιουνίου 2002).

          Γύρω στα τέλη Ιουνίου ή αρχές Ιουλίου του 960, ο Νικηφόρος Φωκάς απέπλευσε από την Κωνσταντινούπολη και κατευθύνθηκε προς τα Φύγελα της Λυδίας, όπου συγκέντρωσε όλες του τις πεζικές και ναυτικές δυνάμεις. Από εκεί κατευθύνθηκε προς την Κρήτη, ανατολικά του Χάνδακα, κοντά στον ποταμό Αλμυρό.

          Εκεί πολυάριθμοι εχθροί, πεζοί και ιππείς, περίμεναν τους Βυζαντινούς, πάνω στα υψώματα που βρίσκονταν κοντά στην παραλία, παραταγμένοι σε θέση μάχης, αποφασισμένοι να τους αποκρούσουν. Οι Βυζαντινοί, καθώς οι μεγάλοι δρόμωνες προσέγγισαν με τις πλευρές τους στην αμμώδη παραλία, άνοιξαν τις πόρτες τους, έρριξαν επικλινείς σανίδες, και αποβιβάστηκαν ταχύτατα έφιπποι και πάνοπλοι καταπλήσσοντας τους αντιπάλους τους. Αμέσως ο Νικηφόρος Φωκάς χώρισε τον στρατό σε τρία μέρη και επιτέθηκε κατά των Αράβων. Παρά την αντίστασή τους, ο βυζαντινός στρατός νίκησε, αναγκάζοντας όσους Άραβες σώθηκαν να υποχωρήσουν και να κλειστούν στο φρούριο του Χάνδακα.

          Ο Λέων ο Διάκονος αφηγείται στο έργο του Ιστορία, την πλουσιότερη πηγή για τα γεγονότα του 960/1 σχετικά με την Κρήτη, αυτήν τη μάχη με μερικές ακόμα ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες. Αφού ο Νικηφόρος Φωκάς χώρισε τον στρατό σε τρία μέρη (τριχῇ τὴν φάλαγγα διατάξας), πυκνώνοντας τον σχηματισμό (ἀσπίσι τε καὶ δόρασι ταύτην καταπυκνώσας), διέταξε να προπορευθεί το σταυρικό τρόπαιο (τὸ δὲ σταυρικὸν ἐγκελευσάμενος προπορεύεσθαι τρόπαιον), και αμέσως, βγάζοντας ο στρατός πολεμική κραυγή (τὸ ἐνυάλιον παιωνίσας), επιτέθηκε στους εχθρούς (ἀντιμέτωπος τοῖς βαρβάροις ἐπῄει).

οὗτος τοίνυν ὁ Νικηφόρος, τὴν τῆς Ἀσίας στρατιὰν τῷ βασιλικῷ συνειλοχὼς κελεύσματι καὶ ναυσὶν ἐμβιβάσας, καὶ ταχυπλοήσας, πυρφόρους τε τριήρεις πλείστας ἐπαγόμενος (δρόμονας ταύτας Ῥωμαῖοι καλοῦσι), τῇ Κρήτῃ προσώρμισεν. ἐπεὶ δὲ τῆς ἀποβάσεως ἐδόκει καιρὸς, ἔδειξε πρακτικῶς, ἣν εἶχεν ἐμπειρίαν ἔργων πολεμικῶν. κλίμακας γὰρ ἐπὶ τῶν πορθμείων ἐπιφερόμενος, ταύτας ἐπὶ τὴν ἠϊόνα προσυφαπλῶν, τὴν στρατιὰν ἔνοπλόν τε καὶ ἔφιππον ἀπὸ τῆς ὑγρᾶς ἐπὶ τὴν ξηρὰν μετεβίβαζε. τῷ δὲ καινῷ καὶ ἀλλοκότῳ τοῦ ὁράματος καταπλαγέντες οἱ βάρβαροι κατὰ χώραν ἔμενον ἰλαδὸν, ἀδιάσπαστον συντηροῦντες τὸν συνασπισμὸν, καὶ τὴν τῶν Ῥωμαίων ὡς αὐτοὺς ἄφιξιν προσδεχόμενοι. ὁ δὲ τῶν Ῥωμαίων στρατηγὸς Νικηφόρος, τριχῇ τὴν φάλαγγα διατάξας, ἀσπίσι τε καὶ δόρασι ταύτην καταπυκνώσας, καὶ τὸ ἐνυάλιον παιωνίσας, τὸ δὲ σταυρικὸν ἐγκελευσάμενος προπορεύεσθαι τρόπαιον, ἀντιμέτωπος τοῖς βαρβάροις ἐπῄει. δεινῆς δὲ μάχης ἀναῤῥαγείσης, καὶ δίκην χαλάζης τῶν βελῶν καταφερομένων, οὐκ ἔμελλον ἐπὶ πολὺ διακαρτερεῖν οἱ βάρβαροι τὸν τῶν Ῥωμαίων δορατισμόν· ἀλλὰ τὰ νῶτα στρέψαντες καὶ τὴν φάλαγγα διαλύσαντες, ὡς εἶχον δρόμων, πρὸς τὸ σφῶν ἀπῄεσαν ἔρυμα. οἱ δὲ Ῥωμαῖοι ἐφεπόμενοι, ἀμύθητον τούτων φόνον εἰργάσαντο. τοιοῦτον μὲν ἡ πρώτη προσβολὴ καὶ διαμάχη πέρας αἴσιον τοῖς Ῥωμαίοις ἀπηνέγκατο.

          Από τη νικητήρια μάχη εκείνη των Βυζαντινών, του Νικηφόρου Φωκά το σταυρικόν τρόπαιον εκείνο φαίνεται πως επέζησε των καιρών και σώζεται σήμερα σε μία μικρή εκκλησία της Ιταλίας.

Η Κορτόνα της Ιταλίας.

Διαβάστε περισσότερα παρακάτω:





Η μπροστινή και πίσω όψη του σταυρικού τροπαίου του Νικηφόρου Φωκά.
Τίμιο Ξύλο σε πλάκα από σκαλισμένο ελεφαντόδοντο.

         Η ανακατάληψη της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό στην Κωνσταντινούπολη. Ο Ψευδοσυμεών μας πληροφορεί πως ο αυτοκράτορας Ρωμανός Β΄, όταν έμαθε τα νέα της ανάκτησης, δόξασε τον Θεό και μετά από λίγο ανακάλεσε τον Νικηφόρο Φωκά που γύρισε στην Κωνσταντινούπολη με τα λάφυρα και τους αιχμαλώτους.

            Στην Κωνσταντινούπολη τέλεσε θρίαμβο στον Ιππόδρομο. Ο βυζαντινός στρατηγός και οι στρατιώτες του παρελάσανε μπροστά στον αυτοκράτορα και την Θεοφανώ· έπειτα από αυτούς ακολουθούσαν ο εμίρης Abdal- Aziz, ο γιος του Ανεμάς, όλα τα μέλη της οικογένειάς του και οι συγγενείς του, οι λοιποί άρχοντες των Σαρακηνών, οι αιχμάλωτοι και η ατέλειωτη σειρά των αμαξιών με τα λάφυρα.

          Ο Ρωμανός Β΄ απέμεινε πλούσια δώρα και τιμές στον Νικηφόρο Φωκά και τον διόρισε και πάλι δομέστικο των σχολών της Ανατολής, αρχιστράτηγο δηλαδή του στρατού της Ανατολής.

          Αργότερα φαίνεται πως ο Νικηφόρος Φωκάς, ίσως όταν έγινε αυτοκράτορας, από ευγνωμοσύνη προς τον Θεό για τις νίκες του εναντίον των Αράβων και ιδιαίτερα της ανακατάληψης της Κρήτης, ανάθεσε το σταυρικόν τρόπαιον στην Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως.

           Αυτό ήταν μία πλάκα από σκαλισμένο ελεφαντόδοντο διαστάσεων 31 Χ 17, 4 εκ που έφερε στο κέντρο της μέσα σε μία θήκη ένα μεγάλο τεμάχιο Τιμίου Σταυρού. Περιμετρικά του Τιμίου Σταυρού υπάρχουν τέσσερεις μορφές που σύμφωνα με τις επιγραφές τους είναι: Μ(ήτη)ρ Θ(εο)ῦ, Ὁ ἅ(γιος) Ἰω(άννης) ὁ Πρόδρομος, Ὁ ἅ(γιος) Στέφανος και Ὁ ἅ(γιος) Ἰω(άννης) ὁ Θεολόγος. Πάνω και κάτω από την κεντρική παράσταση σε δύο αντίστοιχες ταινίες οι ακόλουθες παραστάσεις: Ἰ(ησοῦ)ς Χ(ριστό)ς, Μιχαήλ και Γαβριήλ πάνω και Ὁ ἅ(γιος) Κωνσταντ(ῖνος), Ἡ ἁγία Ἐλένη και Ὁ ἅ(γιος) Λονγῖνος κάτω.

Τίμιο Ξύλο σε πλάκα από σκαλισμένο ελεφαντόδοντο.
Το σταυρικόν τρόπαιον του Νικηφόρου Φωκά.

         Στην πίσω πλευρά και στο κέντρο της σε σχήμα σταυρού η ακόλουθη επιγραφή του 10ου αιώνα με ύψος γραμμάτων από 6 ως 11 χιλ :

Κ(αὶ) πρὶν κραταιῷ δεσπότῃ Κωνσταντίνῳ
Χ(ριστὸς) δέδωκε στ(αυ)ρὸν εἰς <σ>ωτηρίαν
κ(αὶ) νῦν δὲ τοῦτον ἐν Θ(ε)ῷ Νικηφόρος
ἄναξ τροποῦται φῦλα βαρβάρων ἔχων.

Οι αναθηματικές επιγραφές του σταυρικού τροπαίου του Νικηφόρου Φωκά.

           Περιμετρικά αυτής της επιγραφής υπάρχει δεύτερη επιγραφή με το ακόλουθο περιεχόμενο:

+ Ὁ τῆς μ(ε)γ(άλης) ἐκκλησί-
ας Θεοῦ Σοφίας σκευο-
φύλαξ Στέφανος τῇ θρεψαμένῃ
μονῇ Εὐήμης προσφέρει +

            Ο άγνωστος από άλλες πηγές σκευοφύλακας της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως Στέφανος ανάθεσε το σταυρικόν τρόπαιον του Νικηφόρου Φωκά στην Ιερά Μονή Ευήμης επίσης στην Κωνσταντινούπολη. Η επιγραφή είναι οπωσδήποτε μεταγενέστερη της κεντρικής αναθηματικής επιγραφής, αλλά όχι πολύ μεταγενέστερη.

             Αργότερα το σταυρικόν τρόπαιον του Νικηφόρου Φωκά θα περιέλθει στα χέρια των Λατίνων σταυροφόρων της Δ΄ Σταυροφορίας, μετά τη δήωση της Κωνσταντινούπολης το 1204.

           Το 1243 θα δωρηθεί από τον Βαλδουίνο Β΄ της Κωνσταντινούπολης, τελευταίο Λατίνο αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης (1228 - 1261), στον φραγκισκανό μοναχό Ηλία (Εlia) της Κορτόνα, ιταλικής πόλης της επαρχίας Αρέτσο της Τοσκάνης στην Ιταλία, στενό ακόλουθο του αγίου της Καθολικής εκκλησίας, Φραγκίσκου της Ασίζης, και πρόσωπο που ανέλαβε σημαντικά αρχηγικά πόστα στο Τάγμα των Φραγκισκανών μοναχών. Ο Ηλίας της Κορτόνα βρισκόταν σε διπλωματική αποστολή στην Κωνσταντινούπολη εκ μέρους του Φρειδερίκου Β΄ Χοενστάουφεν, αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (1220-1250), με σκοπό να συμβάλει στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις μεταξύ του Βαλδουίνου Β΄ της Κωνσταντινούπολης και του Ιωάννη Γ' Δούκα Βατάτζη, αυτοκράτορα της Νίκαιας. Έχει μάλιστα βάσιμα υποτεθεί ότι ο Ηλίας της Κορτόνα ήταν ο κύριος διαπραγματευτής για τους όρους του μελλοντικού γάμου του Ιωάννη Γ' Δούκα Βατάτζη με την κόρη του Φρειδερίκου Β΄ Χοενστάουφεν, Άννα Χοενστάουφεν.

         Ένα χρόνο αργότερα, το 1244, ο Ηλίας της Κορτόνα θα φέρει το σταυρικόν τρόπαιον του Νικηφόρου Φωκά στη γενέθλιο πόλη του Κορτόνα και θα το αφιερώσει στην νεόχτιστη εκκλησία του Αγίου Φραγκίσκου (το 1245). Θα κατασκευαστεί αργότερα μία μεγάλη μπαρόκ λειψανοθήκη, στο τύπο ναού μετά τρούλου, και το σταυρικόν τρόπαιον του Νικηφόρου Φωκά θα τοποθετηθεί σε πλαίσιο υπεράνω του τρούλου έχοντας δεξιά και αριστερά αγγέλους με τα όργανα του Πάθους του Χριστού. Η λειψανοθήκη με το σταυρικόν τρόπαιον του Νικηφόρου Φωκά θα τοποθετηθεί πίσω από το αλτάριο της εκκλησίας του Αγίου Φραγκίσκου, όπου και βρίσκεται μέχρι σήμερα.

Η σημερινή θέση του σταυρικού τροπαίου του Νικηφόρου Φωκά στο πίσω μέρους του αλταρίου
της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας του Αγίου Φραγκίσκου στην Κορτόνα της Ιταλίας.

Το σταυρικόν τρόπαιον του Νικηφόρου Φωκά.Τίμιο Ξύλο σε πλάκα από σκαλισμένο ελεφαντόδοντο.



Το σταυρικόν τρόπαιον του Νικηφόρου Φωκά.Οι αναθηματικές επιγραφές.

Aναδημοσίευση από τη <<Λειψανοθήκη>>  http://leipsanothiki.blogspot.gr/

Πηγή: ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΑ