Ο Αβέρωφ και το Κυπριακό στα χρόνια της χούντας

Του Αντώνη Κακαρά

Ημέρες οδυνηρής μνήμης για τη συμφορά στην Κύπρο. Η ταπείνωση, η ντροπή, η ατιμωρησία, η στρέβλωση των γεγονότων και των αιτιών τους, η πορεία του κυπριακού... τίποτα δεν βελτίωσε ο χρόνος πέρα από την αγωνιστικότητα των Κυπρίων. Που δεν έχουν και άδικο να αισθάνονται μόνοι στον αγώνα τους.

Κυρίως για τους νεώτερους, αλλά και ως ερέθισμα για τους παλιότερους θα αναρτηθούν μερικά κείμενα τα οποία υπογράφει ο Αντώνης Κακαράς.

Κείμενα που έχουν και παλιότερα κυκλοφορήσει με κύριο θέμα την Κύπρο. Και αρχίζουμε με το ρόλο του Αβέρωφ, ενός πολυσυζητημένου πολιτικού που πολλοί αρέσκονται να αποκαλούν "ευπατρίδη",όπως σημειώνει ο συγγραφέας και απόστρατος του ΠΝ.
Ο ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΒΕΡΩΦ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΕΠΙ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ

Ο Αβέρωφ κινιόταν ελεύθερα με διπλωματικό διαβατήριο και όταν δημοσιογράφος τον ρώτησε μεταπολιτευτικά, πως συμβιβάζεται να είναι και ΄΄αντιχουντικός΄΄ και να κινείται με τέτοιο διαβατήριο αντέδρασε πολύ ψυχρά απαντώντας πως ΄΄χειριζόμαστε κύριε εθνικά θέματα΄΄.

Τότε έγινε και η περίφημη συνάντηση/ ημερίδα/ συνέδριο /συνωμοσία/ σχεδίαση ή όπως ονομάσθηκε ΄΄Σεμινάριο΄΄ της Ρώμης για το Κυπριακό. Ήταν και ο Αβέρωφ εκεί και υπέβαλλε συγκεκριμένη πρόταση μάλιστα. Και αυτό τρεις μήνες μετά την αποφυλάκισή του για το ΄΄κίνημα του ναυτικού΄΄ τις ημέρες ακριβώς των γεγονότων του Πολυτεχνείου. Οι κινήσεις του οπωσδήποτε ελέγχονταν. Γράφει ο Ιγνατίου σε βιβλίο του.
«... Ανάμεσα στα πρώτα δέκα National Security Study Memoranda (N.S.S.M.) ήταν και η Κύπρος. Το 1969-70 πραγματοποιήθηκε από την αμερικανική πρεσβεία της Λευκωσίας η δεύτερη μελέτη που είχε μια άλλη μορφή και καταγράφηκε ως National Security Decision Memoranda (N.S.D.M).
Όσο για το πώς μίλησε ο Αβέρωφ και για συμφέροντα ποιών, αναφέρει: «...ήταν φανερό ότι στόχος του Αβέρωφ ήταν να αντιμετωπιστεί το Κυπριακό ως ΝΑΤΟϊκό πρόβλημα και να λυθεί μέσα στα πλαίσια της συμμαχίας, με τρόπο που να διασφαλίζονται τα συμφέροντα του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Μεσόγειο….ο καθηγητής…λέει ότι η πρόταση του Αβέρωφ εξυπηρετούσε ξεκάθαρα τα συμφέροντα της Δυτικής Συμμαχίας…». Και σε όλα αυτά εμπόδιο ήταν ο Μακάριος. Μοχλός για την υλοποίηση του N.S.D.M. για την Κύπρο, ήταν η ομάδα Ιωαννίδη, που αφού έκανε το ΄΄καθήκον΄΄ της, παραμερίσθηκε την ίδια στιγμή.
Κάποτε πρέπει να αποκαλυφθεί ο ρόλος του Αβέρωφ. Δεν φτάνει η προβολή της πλευράς ΄΄του ευπατρίδη με τα τσαρούχια και το υπέρκομψο κοστούμι στη Βουλή΄΄. Θα τον δούμε κάπως και στο ΄΄κίνημα΄΄ του ναυτικού για το οποίο ο Πετρόπουλος ευθέως τον κατηγορεί πως το είχε από το 1972 (;) προδώσει. Αλλά για το Κυπριακό ο Αβέρωφ υπήρξε πρόσωπο με σημαντικούς ρόλους πάντα.

Ο αποκαλούμενος ΄΄φάκελος της Κύπρου΄΄, ή μάλλον η δικαστική έρευνα και δίωξη των υπευθύνων, αποκλείστηκε με Κυβερνητική πράξη από το πρώτο διάστημα της μεταπολίτευσης. . Πριν ακόμα παρθεί η απόφαση αυτή, μέσα στις ΕΔ είχαν αρχίσει τα μέτρα για συγκέντρωση όλου του υλικού που αφορούσε « το δημιουργηθέν αρχείον εις τας αιθούσας Επιχειρήσεων ΑΕΔ-ΑΣ-ΑΝ-ΑΑ κατά την διάρκειαν της Ελληνοτουρκικής-Κυπριακής κρίσεως τους έτους 1974, αφορόν εις πάσης φύσεως πληροφορίας και αλληλογραφίαν επί της κρίσεως ταύτης…»
Τριμελής επιτροπή από τους αντιπλοίαρχο Α. Κωνσταντίνου, αντιπλοίαρχο Δ. Μπεκιάρη και πλωτάρχη Οικονομόπουλο, θα συγκέντρωνε για το Ναυτικό όλο το αρχείο από όλες τις υπηρεσίες που είχαν σχέση με το Κυπριακό, θα το σφράγιζαν με ειδική σφραγίδα που θα γράφει ΄΄Αρχείον Ελληνοτουρκικής Κρίσεως 1974΄΄ και θα το παρέδιδαν μεχρι 15 Μαρτίου 1975 στο ΄΄Υπαρχείον ΕΤΝΑ΄΄. Το έγγραφο φέρει στοιχεία άκρως απόρρητον, αρχίζει με τη φράση «..Κατόπιν αποφάσεως κ.ΥΕΘΑ…» δηλαδή του Αβέρωφ και είναι υπογραμμένο από τον τότε υπαρχηγό του ΑΝ Καψάλη.
Σε όλες τις ΕΔ έγινε μάλλον το ίδιο. Αυτό το υλικό εκτός των σημάτων, πληροφοριών, εγγράφων, περιλάμβανε και όλες τις αναφορές των εμπλακέντων στην κρίση στελεχών των ΕΔ (μερικές από τις οποίες παρουσιάζει η παρούσα εργασία). Στη συνέχεια το αρχείο Κύπρου των ΕΔ και με όλο το αρχείο που συγκέντρωσε αργότερα η Επιτροπή της Βουλής για την Κυπριακή υπόθεση, σφραγίσθηκε σε κιβώτια και φυλάσσεται σε αποθήκη της Βουλής. Αυτό είναι και το υλικό που συνθέτει τον αποκαλούμενο ΦΑΚΕΛΟ ΚΥΠΡΟΥ. Εκφράζονται επιφυλάξεις για το εάν κάποτε, που θα ανοιχτούν τα κιβώτια αυτά θα περιέχουν και το αρχικά συγκεντρωθέν υλικό. Το πιθανότερο είναι πως οι άμεσα ενδιαφερόμενοι θα έχουν φροντίσει για την ΄΄απαλλοτρίωσή του΄΄.

Οι υπεύθυνοι για τη συνομωσία, το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, την εγκατάλειψη του νησιού αβοήθητου και με τις εκεί δυνάμεις διασκορπισμένες και αποδυναμωμένες, είναι γνωστοί. Ο ρόλος της χούντας στην απόσυρση της μεραρχίας που θωράκιζε το νησί, ο κυρίαρχος ρόλος των Αμερικανών πολιτικών (Βανς, Κίσινγκερ, Σίσκο, Τάσκα κ.ά.) και των μυστικών της υπηρεσιών, όπως και των Βρετανών, είναι λίγο πολύ και αυτά γνωστά.
Του Ιωαννίδη και των συνεργατών του. Του Γρίβα, του Μακαρίου, των Ελλήνων στρατιωτικών που υπηρετούσαν στην Κύπρο και συμμετείχαν ή δεν συμμετείχαν στις συνωμοσίες, τις απόπειρες, το πραξικόπημα, στην αντίσταση κατά των Τούρκων. Είναι σχεδόν όλα γνωστά. Μένει η κάθαρση, που την σταμάτησε ο μηχανισμός προστασίας, όχι των οργάνων που χρεώθηκαν την όλη υπόθεση (Παπαδόπουλος, Ιωαννίδης κ.λ.π.) αλλά προστασίας των σχέσεων με Αμερικανούς και Βρετανούς.
Ο ίδιος μηχανισμός που προστατεύει και την υστεροφημία Ελλήνων και Κυπρίων πολιτικών (Καραμανλή και Αβέρωφ κυρίως, αλλά και Μαύρου και Κληρίδη). Για τους οποίους πλανάται η εντύπωση και για πολλούς η βεβαιότητα πως αν όχι συνέργησαν, ανέχτηκαν και έμμεσα υποβοήθησαν στις εξελίξεις του Κυπριακού. Είτε για να ακολουθήσει η ελεγχόμενη αλλαγή της εξουσίας στην Ελλάδα, αλλά και για να δοθεί (έστω και αυτή που δόθηκε) τελικά μια λύση στο Κυπριακό. Που θα έβαζε την Κύπρο από το παράθυρο στο ΝΑΤΟ.......

Η έκθεση για την τελευταία φάση των επιχειρήσεων παρουσιάζει και τα μόνα υπογραμμισμένα σημεία. Το πρώτο είναι εκείνο της διαταγής του ΑΕΔ μετά τις πρωινές ώρες της 14ης Αυγούστου που έχει αρχίσει ο ΑΤΤΙΛΑΣ- ΙΙ και καθορίζει « ν’ αποφευχθεί εγκλωβισμός των τμημάτων Βορ. της γραμμής ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ-ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ»
Αμέσως μετά έπεται η εντολή του ΥΕΘΑ (Αβέρωφ) να εκδώσει το ΓΕΕΦ τις απαραίτητες διαταγές για «την απαγγίστρωσιν των τμημάτων και την αποφυγήν της αιχμαλωσίας των». Είναι καθαρό πως, ο μεν Αβέρωφ διατάσσει στην ουσία, να υποχωρήσουν όλοι και να μην προβληθεί πουθενά αντίσταση (η μόνη περίπτωση που θα υπήρχαν αιχμάλωτοι), ο δε αρχηγός ενόπλων δυνάμεων καθορίζει τη γραμμή υποχώρησης, που δεν είναι άλλη από τη σημερινή. Η συμπλήρωση της γραμμής υποχώρησης βορειοδυτικά της Λευκωσίας γίνεται με πρόταση του Καραγιάννη ο οποίος «..επρότεινεν έγκαιρον ωσαύτως απαγκίστρωσιν των δυνάμεων ΕΦ του Δυτικού Τομέως (ΜΥΡΤΟΥ- ΛΙΟΡΙΟΣ- ΣΚΥΛΛΟΥΡΑ). Αυτά τα σημεία αποτελούν ισχυρή ένδειξη, είναι δε τα πιο σοβαρά της έκθεσης και καταδείχνουν, πως υπήρχε αναγκαστική αποδοχή και συνεννόηση στο παρασκήνιο της Γενεύης για διαίρεση της Κύπρου, εκεί που είναι σήμερα.

Και μόνον η ύπαρξη τέτοιων διαταγών, αιτιολογεί τη βιασύνη του Αβέρωφ, να συγκεντρωθούν όλα τα αρχεία και οι εκδοθείσες διαταγές και να σφραγισθούν και παραδοθούν, απαγορεύοντας συγχρόνως το άνοιγμα του φακέλου της Κύπρου. Η απαγόρευση αυτή ήταν από τις πρώτες του Αβέρωφ και εκδόθηκε αρχές του Οκτώβρη του 1974. Τονίζεται το σημείο αυτό διότι η έκθεση, που παρουσιάζουμε εδώ, εκδίδεται τέλος του Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου.

Ο Αβέρωφ είναι μέσα σε όλα. Και γεφυροποιός, και στο ΄΄Κίνημα του Ναυτικού΄΄ με ελαφρά επακούμβηση. Και διπλωμάτης στη Ρώμη με άδεια του ΄΄καθεστώτος΄΄ και με τον Καραμανλή, και με τον Παπαδόπουλο αλλά και με τον Ιωαννίδη. Και με τους Αμερικανούς, με τους Βρετανούς. Με όλους. Το όνομά του είναι το μόνο, που δεν συναντάται σε κανένα από τα έγγραφα των υπηρεσιών ασφαλείας, που βρέθηκαν και εξετάζονται εδώ. Και θα έπρεπε να είναι με τόση κινητικότητα. Συναντάμε τα ονόματα όλων σχεδόν των ΄΄παλαιών΄΄ πολιτικών  να τα συζητούν στις συσκέψεις ασφαλείας του καθεστώτος.
Με διάφορες δραστηριότητες. Ως μόνη εξήγηση μπορεί να δοθεί η ύπαρξη σχετικής εντολής. Να μην ασχολούνται δηλαδή με τον Αβέρωφ. Τον θεωρούσαν δικό τους μάλλον.?Από την κατάθεση του στην επιτροπή της Βουλής, είναι εμφανής η άνεση με την οποία χειρίζεται το Κυπριακό. Δεν ήταν απλή περίπτωση, ούτε υποκινούμενος τρίτων, εκτός του Καραμανλή. Οι δραστηριότητες του Αβέρωφ παράγουν πολιτική εκείνα τα χρόνια.
Στην πραγματικότητα είναι σύμβουλος, αφανής και ενίοτε εμφανής πολιτικός προστάτης του καθεστώτος, δεν τους περιφρονεί, συζητά μαζί τους, είναι ακριβώς αυτό που αποκαλείται. ΄΄Γεφυροποιός΄΄. Είναι η γέφυρα της χούντας με τον έξω κόσμο, αλλά και με τον πολιτικό κόσμο της Ελλάδας. Είναι και πρωταγωνιστής, ειδικά στις κρίσιμες ώρες της μεταπολίτευσης και μετά. Επομένως με την κατάθεσή του ερμηνεύει πολλά. Εκεί όμως που είναι συνειδητά εκτός πραγματικότητας είναι, όταν λέει πως η 21η Απριλίου δεν είχε σύνδεση με το Κυπριακό ζήτημα «...Δεν νομίζω ότι είχαν με την εξέλιξη που πήραν αυτά.
Η 21η Απριλίου έγινε καθαρώς για να καλύψει τις εγωιστικές προθέσεις ενός μικρού γκρουπ αξιωματικών και δεν απέβλεψε καθόλου στο Κυπριακό…». Απαλλάσσει έτσι τη CIA και τους προϊσταμένους της για τη δικτατορία και μόνον μ’ αυτό εξηγείται η θέση του. Λίγο μετά ζήτησε συγγνώμη για τη χούντα στην Ελλάδα ο Αμερικανός Πρόεδρος Κλίντον.?Αλλά ο Αβέρωφ ήταν προσκολλημένος, περισσότερο απ’ όσο χρειαζόταν στις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Και στο επιχείρημα Βουλευτή, πως μόνο μια δικτατορία μπορούσε να κάνει το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, άρα γι’ αυτό και επιβλήθηκε στις 21-4-67, η απάντηση ήταν αντάξια ενός Αβέρωφ. «...Τι θέλετε να πείτε κύριε συνάδελφε, ότι έκαναν κάτι με το οποίο προετοίμαζαν την πτώση τους;...».
Έχει επικεντρωθεί ο Αβέρωφ, στο ότι το πραξικόπημα των συνταγματαρχών ήταν παράνομο, και αποφεύγει να αναφερθεί στο τι θα ήταν, εάν αντί τους συνταγματάρχες το ίδιο ακριβώς έκαναν οι στρατηγοί πάλι υπό τον Σπαντιδάκη. Ποια θα ήταν η διαφορά; Όσο για το πραξικόπημα στην Κύπρο, για το οποίο ο Αβέρωφ ενημερώθηκε από τον Τάσκα αρκετές ημέρες πριν γίνει, είναι αποκαλυπτικό του ρόλου, που έπαιζε και ο αμερικανικός παράγων, και ο Αβέρωφ. Ήταν στην πρακτική των Αμερικανών, να ειδοποιούν πριν τα γεγονότα. Και ο Βανς είχε πει ένα χρόνο πριν, πως θα επέμβουν οι Τούρκοι στην Κύπρο.
Το είπε έτσι, που κανένας δεν το έλαβε υπόψη του. Και ο Κίσινγκερ έστειλε μήνυμα μέσω Τάσκα στον Ιωαννίδη, να μην κάνει πραξικόπημα. Έτσι, ώστε κανείς να μην το λάβει υπόψη του. Με τον τρόπο αυτό όλοι έχουν άλλοθι και το χρησιμοποιούν όταν χρειάζεται.?Ο Αβέρωφ με την ειδοποίηση του Μακάριου τα μπερδεύει στην επιτροπή (της Βουλής). Επικαλείται ότι «…ήταν ένα απόρρητο τηλεγράφημα της αμερικανικής υπηρεσίας…» και όλοι αναστατώθηκαν στην επιτροπή. Πολύ σωστά λέει ο Κάππος, «... εδώ μπαίνει μεγάλο ζήτημα. Είναι δυνατόν να μάθω εγώ, ότι πρόκειται να γίνει κάτι μεγάλο στην Ελλάδα ή στην Κύπρο από αμερικανική υπηρεσία και να προτιμήσω το μυστικό το απόρρητο της αμερικανικής υπηρεσίας;....
Μυστική διπλωματία εις βάρος των εθνικών συμφερόντων; ΑΒΕΡΩΦ: Πιθανώς να έπρεπε, δεν το αρνούμαι….». Ακολούθησε η προσπάθεια των μεν βουλευτών της ΝΔ να τον συμβουλεύουν, να πει πως είδε το τηλεγράφημα μετά το πραξικόπημα, ο δε Αβέρωφ να τα διορθώνει. Το λάθος όμως το είχε κάνει, παραδεχόμενος μάλιστα πως ίσως θα ‘πρεπε να είχε ξεσηκώσει τον κόσμο για το τηλεγράφημα Κίσινγκερ.?Ο Αβέρωφ κινείται στο παρασκήνιο, δρα και ανοιχτά. Είναι στραμμένος και ενταγμένος στη Δύση. Εκεί ανήκει, γι’ αυτήν εργάζεται και εκεί βλέπει τα συμφέροντα της Ελλάδας, αφού εκεί έχει στρέψει και τα δικά του.
Επομένως κάπου τον βόλευε και αυτόν το γκρέμισμα του Μακάριου, που λογικά δεν μπορούσε να το πράξει μια κοινοβουλευτική κυβέρνηση, αλλά μπορούσε κάλλιστα μια δικτατορία. Όσο για την περίφημη γραμμή Γκιουνές και την υποχώρηση των ελληνικών δυνάμεων και κατάληψή της σχεδόν αμαχητί από τους Τούρκους, ο Αβέρωφ το επιβεβαιώνει. Μπερδεύει την επιτροπή, με τις γραμμές που δεν ξέρει που είναι ακριβώς, και τις συμφωνίες που δεν θυμάται ποιες ήταν ακριβώς, και να τις βρει η επιτροπή στο ΥΠΕΞ κ.ο.κ. Αυτά δε θίγουν περισσότερο από την ήττα τον ηττημένο.
Πιο πολύ θίγει η στρέβλωση των γεγονότων. Αυτά προκύπτουν από τις καταθέσεις .........?Ο γράφων δεν αποκλείει, κάποιοι από τους διαδραματίσαντες πρώτο ρόλο στα μεταπολιτευτικά πολιτικά πράγματα, να έβλεπαν με ουδέτερο μάτι αυτή την εξέλιξη (πτώση της χούντας μετά από επέμβαση των Τούρκων στην Κύπρο). Ο ακραίος πολιτικός ρεαλισμός στην περίπτωση αυτή ταυτίζεται με τον αμοραλισμό και δεν λείπει από τον Αβέρωφ, ακόμα και από τον Καραμανλή, ίσως και από τον Κληρίδη, για να αναφερθούμε στους πρωταγωνιστές των ημερών εκείνων. Για τον Γεώργιο Μαύρο δεν μπορεί να πει κανείς το ίδιο.
Ο Κληρίδης είχε παραλάβει προεδρικά καθήκοντα πολύ ενωρίς μετά το Σαμψών, ο Αβέρωφ γνώριζε για το πραξικόπημα και δεν ειδοποίησε τον Μακάριο διότι ήταν ΄΄εσωτερικό θέμα της αμερικανικής πρεσβείας΄΄ (!!), ο Καραμανλής γνώριζε, οτιδήποτε ήξερε ο Αβέρωφ.....

Όσο για την πικρία του Μπονάνου από τη στάση που τήρησε ο Αβέρωφ απέναντί του, που απ’ την άλλη εμπιστευόταν τον Αραπάκη, δεν κρύβεται και μάλιστα την προβάλει όχι με κομψό τρόπο. «..εγώ τον είχα συμπεριλάβει στον κατάλογον όσων εκλήθησαν από τας ενόπλους δυνάμεις {εννοεί στη σύσκεψη υπό τον Γκιζίκη για μεταβίβαση της εξουσίας} εγώ είχα αποδεχτεί και υιοθετήσει την πρότασίν του περί προσκλήσεως του Καραμανλή..εγώ του εξησφάλιζα την στήριξιν των Ενόπλων Δυνάμεων…εγώ…εγώ…εγώ…». Δε γνώριζε ο Μπονάνος πως και ο Αραπάκης είχε δυσαρεστηθεί από τη στάση του Αβέρωφ, επειδή δεν τον άκουγε σε όλα. Ενώ (γράφει ο Αραπάκης) ο Αβέρωφ του ζητούσε βοήθεια για να πείσει τον Καραμανλή που ο ίδιος τον φοβόταν ενώ ο Αραπάκης όχι. ....

• Από  onalert.gr