Ο ΙΕΡΟΜΑΡΤΥΡΑΣ ΚΑΙ ΙΣΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ (1714-1779)

Το 1453 η βασιλίς των πόλεων, η Κων/πολις, έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Από την ημέρα εκείνη και για πολλά χρόνια οι υπόδουλοι Έλληνες υπέφεραν τα πάνδεινα. Σφαζόταν, βασανιζόταν, φυλακιζόταν, τους έπαιρναν την περιουσία, τα παιδιά και τα κάνανε γενιτσάρους, τα κορίτσια και τα κλείνανε στα χαρέμια. Ιδιαίτερα όμως τους πίεζαν για να εγκαταλείψουν την θρησκεία τους και να γίνουν μουσουλμάνοι. Και δυστυχώς πολλοί δεν αντέχανε τα ποικίλα μέτρα εξοντώσεώς τους και εξισλαμιζότανε. Γράφει ο αείμνηστος αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος ότι στα παράλια του Πόντου και της Μ. Ασίας οι περισσότεροι Τούρκοι είναι εξισλαμισμένοι χριστιανοί.

Υπήρχε παντελής έλλειψη παιδείας, σχολείων, διδασκάλων. Μόνο μεγάλες πόλεις όπως Γιάννενα, Κοζάνη, Θεσσαλονίκη, Σέρρες, που είχαν πλούτο, είχαν κοινωνική και πνευματική δράση.

Υπήρχε επίσης παντελής έλλειψη ιερέων. Ο Ευγένιος Γιαννούλης, ο Αιτωλός, γράφει το 1665 για την κατάσταση που επικρατεί στην Αιτωλία «σπανιο πράγμα ο ιερεύς και μάλιστα ο έχων κάποια γνώση γραμμάτων. Γι’ αυτό πολλά παιδιά πεθαίνουν χωρίς να έχουν βαπτιστεί και χωρίς να έχουν τη χάρη των μυστηρίων. Κι αν υποτεθεί ότι παρουσιάζεται κάπου ιερέας είναι ή τραγικό τέρας ή κωμικό φόβητρο».

Τα ήθη στην χειρίστη κατάσταση. Η ληστεία, η βία, η αυτοδικία βασίλευαν παντού.

Στα χρόνια λοιπόν εκείνα ο Θεός στέλνει τον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό. Πάντα ο Θεός σε περιόδους πολύ δύσκολες και κρίσιμες για τους πιστούς στέλνει μεγάλους αγίους να τους στηρίξουν.

Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός υπήρξε·

Α´. Προφήτης. Προφήτης είναι αυτός που μιλά για τα μέλλοντα αλλά και κείνος που αποκαλύπτει το θέλημα του Θεού. «Τάδε λέγει Κύριος» ήταν η συνηθισμένη φράση των προφητών. Είναι αυτός που ξυπνά συνειδήσεις, καλλιεργεί την μετάνοια, αναπτύσσει το θρησκευτικό συναίσθημα, διεγείρει τον ζήλο και ωθεί τους πιστούς να ανανήψουν και να ενεργοποιήσουν τα χαρίσματα που πήραν με την βάπτιση και το χρίσμα. Προειδοποιεί ότι, αν δεν τον ακούσουν, θα έρθουν αντιμέτωποι με μύρια όσα προβλήματα και καταστροφές που η πρόνοια του Θεού, παιδαγωγικά ενεργούσα, θα επιφέρει ή θα ανεχθεί να υπάρξουν.

Ο Κοσμάς παραβάλλει τον εαυτό του με τον προφήτη Ηλία, λέγει ότι στο πρόσωπό του ήρθε και ας μη περιμένουν άλλο. Και ας μη περιμένουν τον ίδιο, γιατί θα πατάξει την γη όπως τότε και θα υποβάλλει σε δοκιμασία τους ανθρώπους για να μετανοήσουν. Αλλά τον ζήλο του και την διδασκαλία του θα την έχουν από το στόμα του αγίου Κοσμά. Έβαζε στα μέρη που πήγαινε να κηρύξει να ψάλλουν το απολυτίκιο του προφήτη Ηλία και μετά κήρυττε μετά δυνάμεως και σφοδρότητας.

Ο Άγιος Κοσμάς υπήρξε και προφήτης με την στενή έννοια. Είπε πλείστες όσες προφητείες που πραγματοποιήθηκαν και άλλες που θα πραγματοποιηθούν.

Β´. Ισαπόστολος. Έχει τον τίτλο που δίνει η Εκκλησία μας σε μεγάλους αποστόλους ή βασιλείς που κινήθηκαν σε ευρύτατα γεωγραφικά όρια και δράσανε ως ιεραπόστολοι εκχριστιανίζοντες ή διατηρούντες την πίστη σε πλήθη ανθρώπων. Τέσσερις περιοδείες έκανε ο άγιος όπως ο απόστολος Παύλος και περιόδευσε τμήματα της Ελλάδας, της Αλβανίας, της νοτίου Σερβίας και της Κων/πόλεως. Ο άγιος Κοσμάς έσπειρε την ευσέβεια, ξερίζωσε τα αγκάθια της αμαρτίας, δίωξε την πλάνη, επανέφερε την αλήθεια, απέτρεψε τον εξισλαμισμό.

Η μορφή του είναι οικουμενική. Αν και εργάσθηκε μόνο εντός των ορίων που προαναφέραμε, εν τούτοις η επίδραση του στην καθολική ορθοδοξία είναι τέράστια και σημαντική. Βρήκα την εικόνα του στην Ιορδανία, σε σπίτι Άραβα ορθοδόξου και με αραβικά από κάτω το όνομά του. Και τον ευλαβούνταν πολύ και διαβάζανε τις διδαχές του. Ήτανε στήριγμά τους ο άγιος μέσα στους μουσουλμάνους που ζουν και στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Τον βρήκα έξω από το Τορόντο στο μοναστήρι που έχτισε ο π. Εφραίμ στο όνομά του. Ανάμεσα στις φάρμες του Καναδά και μέσα σε ένα περιβάλλον Ευρωπαίων αποίκων νιώθει ρίγος κανείς να ακούει το τάλαντο και να προβάλλει μπροστά του η επιγραφή «Μονή του Πατροκοσμά».

Γ´. Εθναπόστολος. Έκανε 210 σχολεία (κάτι ανάλογο με τα σημερινά γυμνάσια και λύκεια) και 1.100 κατώτερα σχολεία (κάτι ανάλογο με τα σημερινά δημοτικά) και εργάσθηκε τόσο, που πέτυχε πράγματα, που δεν θα πετύχαινε υπουργείο Παιδείας, και μάλιστα με ελευθερία δράσεως και χρηματικής ανέσεως. Θεωρούσε χάρισμα, δώρο Θεού την ελληνική παιδεία του. «Σιμά εις τα άπειρα χαρίσματα, όπου μου χάρισε ο Κύριος μου, με ηξίωσε και έμαθα λίγα γράμματα ελληνικά». Πίστευε ότι η ελληνική γλώσσα διευρύνει την νοητική ικανότητα του ανθρώπου. «Διαβάζοντας τα ελληνικά τα ηύρα οπου λαμπρύνουν και φωτίζουν τον νουν του μαθητού ανθρώπου».

Μίλησε για τη ελληνική γλώσσα και έφθασε στο σημείο να λέγει ότι, άν δεν μιλάνε αρβανίτικα, θα τους συγχωρήσει την αμαρτίες τους. Αυτό θεολογικά δεν στέκει αλλά ήταν μία υπέρβαση αναγκαία για την εποχή.

Δ´. Μάρτυρας. Αγαπούσε το μαρτύριο, το ποθούσε και το επιθυμούσε όπως ο άγιος Ιγνάτιος ο Θεοφόρος. Το θεωρούσε μέγα χάρισμα, το ανώτερο των χαρισμάτων, το κήρυττε και προσευχότανε ο Θεός να τον αξιώσει να μαρτυρήσει. Όπως ο Χριστός έχυσε το αίμα του για μένα, έλεγε, έτσι και εγώ να το χύσω γι’ αυτόν.

Υπήρξε η κορυφή των νεομαρτύρων. Οι νεομάρτυρες κατά τον άγιο Νικόδημο τον αγιορείτη, φάνηκαν «όταν ο του Θεού φόβος έλειψεν· όταν η πίστις ησθένησεν· όταν η ελπίς ολιγόστευσεν». Ήρθαν για να τονώσουν την πίστη και να δυναμώσουν την Εκκλησία με τη θυσία τους. Ο άγιος Κοσμάς το πέτυχε αυτό και με τη διδασκαλία του και με τη ζωή του και με το μαρτύριό του. Τα όσα λέγει για το μαρτύριο είναι έμμεση τόνωση του φρονήματός τους και διέγερση της θελήσεώς τους να αντιμετωπίσει με σθένος και καρτερία τα δεινά των διωγμών.

Ο Φάνης Μιχαλόπουλος στο έργο του «Κοσμάς ο Αιτωλός», που εκδόθηκε στην Αθήνα, τον Ιούνιο του 1940, επισημαίνει τα εξής ενδιαφέροντα·

«Όταν αποβλέψουμε σ’ όλους τους μάρτυρες της τουρκοκρατίας, σ’ όλους τους εθνικούς ήρωες που παρασκεύασαν την αναγέννηση της εθνότητας, επι κεφαλής τούτων θα διακρίνουμε τον άγιο Κοσμά. Ζυγιάζοντας τα πράγματα κι απονέμοντας δικαιοσύνη τολμούμε να πούμε, πως υπήρξε η επιβλητικώτερη φυσιογνωμία των τελευταίων χρόνων της τουρκοκρατίας. Το νεοελληνικό μαρτυρολόγιο δεν έχει μορφή πιο εξαίσια, πιο φωτεινή και δραστήρια, πιο θεία. Όσο κι αν προσπαθήσουμε δεν βρίσκουμε ψεγάδι στη ζωή του. Ήταν όλος αφιερωμένος στην αποστολή του. Κανείς δε στέκεται δίπλα στον Κοσμά...» (σελ. 125-126).

Κι αναφέρει γνώμες επιφανών ανδρών για το πρόσωπο και το έργο του.

Ο Αθανάσιος Ψαλίδας (1767-1829), σύγχρονός του, τον θεωρούσε τον πρώτο και μεγάλο ευεργέτη του έθνους.

Ο M. Leake (1777-1860), Άγγλος γεωγράφος και πολιτικός, που περιηγήθηκε όλες τις επαρχίες της Τουρκίας, ένα όνομα άκουσε να μνημονεύεται παντού, του Κοσμά.

Γέροντας 100 ετών, όταν ξεψυχούσε στο νοσοκομείο των Ιωαννίνων παλαιότερα και ρωτήθηκε από τον Δόσιο Ν. τι του έκανε μεγαλύτερη εντύπωση στην πολύχρονη ζωή του είπε· «Όταν μικρός άκουσα τη διδαχή του πάτερ Κοσμά και φίλησα το χέρι του» (Περιοδικό Εστία, τόμ. 13 (1882), αριθ. 331, φυλ. 2 Μαΐου, σελ. 284).

Υπήρξε ο κατ’ εξοχήν άγιος της κλεφτουριάς μαζί με τον άγιο Γεώργιο. Είναι χαρακτηριστικό το δίστιχο από την δημοτική μας ποίηση·

«Βόηθα μας άγιε Γιώργη και συ άγιε Κοσμά

να πάρουμε την Πόλη και την άγια Σοφιά».

ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ

ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ

   https://www.pmeletios.com