ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΑΤΑΤΖΗΣ ΕΝΑΣ ΗΓΕΤΗΣ ΑΓΡΟΤΗΣ

Κείμενο του (Καστροπολίτη) Ιωάννη Α. Σαρσάκη

          Βλέποντας τα σημερινά γεγονότα που αφορούν, τον ξεσηκωμό των αγροτών έναντι της κυβέρνησης, θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς, αν ποτέ υπήρξε στην Ελληνική ιστορία κάποιος εν ενεργεία ηγέτης, ο οποίος να ασχολήθηκε με τη γεωργία, και να ¨ζυμώθηκε¨ μαζί με τη γη και τους αγρότες.

Η απάντηση είναι πως ναι, υπήρξε, και το όνομά του είναι Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης αυτοκράτορας της Ρωμανίας/Βυζαντίου και άγιος της Εκκλησίας μας[1]. Ο Βατάτζης διετέλεσε αυτοκράτορας από το 1222 έως το 1254, την εποχή που οι Φράγκοι σταυροφόροι είχαν καταλάβει την Κωνσταντινούπολη (από το 1204), με αποτέλεσμα να κατακερματιστούν τα εδάφη της πάλαι ποτέ κραταιάς αυτοκρατορίας. Η έδρα του κράτους του Βατάτζη υπήρξε η Νίκαια της Μικράς Ασίας, και είχε ως κύρια αποστολή, την απελευθέρωση της Βασιλεύουσας καθώς και όλων των περιοχών που τελούσαν υπό Φραγκική, Βουλγαρική και Τουρκική κατοχή.

          Όπως γίνεται ευκόλως αντιληπτό, η εποχή που έδρασε και έζησε ο Ιωάννης Βατάτζης ήταν πάρα πολύ δύσκολη, παρ΄ όλες τις αντιξοότητες όμως ο Διδυμοτειχίτης βασιλιάς ενέπνευσε και διοίκησε σωστά τους υπηκόους του. Ο Θεόδωρος Σκουταριώτης (13^ος αι.) εγκωμιάζοντας το κοινωνικό έργο του Βατάτζη αναφέρει μεταξύ άλλων ότι : ¨Εξετέλεσε δ΄ επίσης απογραφήν της χώρας, απονείμας εις έκαστον των υπηκόων του μερίδα γης, ώστε να ζει εν ευπορία¨[2]. Πρώτο μέλημα του ελεήμονα βασιλιά ήταν να βοηθήσει όλους τους ακτήμονες και αδυνάτους υπηκόους του, έτσι ώστε να υπάρξει κοινωνική δικαιοσύνη στο κράτος. Επίσης ¨ο Βατάτζης δεν έχανε την ευκαιρία να θυμίζει στον λαό του ότι ζούσαν σε μια διαρκή κατάσταση συναγερμού. Τους ενθάρρυνε να είναι αυτάρκεις προωθώντας τη γεωργία και την κτηνοτροφία και έδινε ο ίδιος το παράδειγμα με το να διαχειρίζεται το δικό του κτήμα¨[3]. Ο Νικηφόρος Γρηγοράς (14^ος αι.), αναφέρει για το πώς διαχειριζόταν ο Ιωάννης Βατάτζης τη δική του περιουσία : ¨Κι ο ίδιος ο βασιλιάς ξεχώρισε ένα κομµάτι γης, κατάλληλο για καλλιέργεια και για αμπελουργία, ώστε να εξασφαλίζει απ΄ αυτό ότι θα χρειαζόταν η βασιλική τράπεζα, αλλά και όσα απαιτούσε η βούληση του βασιλέα για ευεργεσίες και χορηγίες σε γηροκομεία και πτωχοκομεία, άσυλα και νοσοκομεία. Και προέτρεπε και τους άλλους να κάνουν το ίδιο, αυτούς που ανήκαν στις ανώτερες τάξεις, για να έχει πάντα ο καθένας μέσα στο σπίτι του όσα θα του ήταν απαραίτητα και να μην απλώνει χέρι πλεονεξίας στους απλούς και ασθενεστέρους, και έτσι να είναι τελείως απαλλαγμένο το κράτος των Ρωμαίων από τέτοια αδικήματα¨[4]. Από το χωρίο αυτό πέρα από το φιλανθρωπικό έργο του Ιωάννη Βατάτζη, βλέπουμε πως ο Διδυμοτειχίτης βασιλιάς δεν ανεχόταν να πληρώνεται από τον κρατικό προϋπολογισμό, αλλά κάλυπτε με την προσωπική του εργασία τα έξοδά του, δίνοντας βεβαίως το παράδειγμα προς όλους τους υπηκόους του.

Την αγάπη του Ιωάννη για τους αγρότες και την αγροτική ζωή, τονίζει και ο μεγάλος Κάρολος Κρουμπάχερ (1856-1909) ο οποίος γράφει τα εξής χαρακτηριστικά : ¨Πλην τούτου ο ηρωικός ούτος πολεμιστής βασιλεύς ειργάζετο ανενδότως και προς την εσωτερικήν παραγωγήν του κράτους του. Προήγαγε την γεωργίαν, εις την οποίαν ο ίδιος μετ΄ αγάπης ήτο επιδεδομένος. Ετακτοποίησε τα οικονομικά, επροστάτευσε και ηυνόησε το εμπόριον και την ελληνικήν μεταξουργίαν¨[5].

          Επίσης ένας άλλος μεγάλος βυζαντινολόγος ο Γκιοργκ Οστρογκόρσκι (1902-1976) αναφέρει για την οικονομική-αγροτική πολιτική του ελεήμονα βασιλιά τα παρακάτω : ¨Τα οικονομικά μέτρα του Ιωάννη Βατάτζη αξίζουν ιδιαίτερη προσοχή. Με την κυβέρνησή του η αυτοκρατορία της Νίκαιας δοκίμασε τέτοια οικονομική ευημερία, την οποία λίγες φορές είχε γνωρίσει ως τότε. Ο αυτοκράτορας απέδωσε ιδιαίτερη προσοχή στην ανόρθωση της αγροτικής οικονομίας και της κτηνοτροφίας και πρώτος αυτός έδωσε το καλό παράδειγμα στη γεωργία. Τα αυτοκρατορικά κτήματα ορίσθηκε να γίνουν πρότυπα για να δείξουν στους υπηκόους τι μπορεί να αποφέρει η φροντισμένη και συνετή οικονομική διαχείριση στη γεωργία, την αμπελοκομία και την κτηνοτροφία¨[6].

          Ο Βατάτζης κατόρθωσε μαζί με την ανάπτυξη της γεωργίας, να διασφαλίσει και την ακεραιότητα των συνόρων του. ¨Από τις τάξεις του αγροτικού κόσμου θα προέλθουν τα στελέχη που θα επανδρώσουν τις στρατιωτικές δυνάμεις. Ο θεσμός των στρατιωτών αγροτών, για να μη μιλήσουμε για «στρατιωτικά κτήματα», μολονότι ο όρος μαρτυρείται σε κείμενα της εποχής, θα αποτελέσει και πάλι τον πυρήνα για την σύσταση μόνιμου εθνικού στρατού, ενταγμένου, όπως στα χρόνια του αραβικού κινδύνου, στα πλαίσια της επαρχιακής διοικήσεως¨[7].   

         Είναι πολλά τα περιστατικά στα οποία φαίνεται η ακεραιότητα του χαρακτήρα του Ιωάννη Βατάτζη, το ήθος του καθώς και η φιλολαϊκότητα του. Το πλέον χαρακτηριστικότατο μας το διασώζει ο Γεώργιος Παχυμέρης (13^ος αι.) αναφέροντας τα εξής : συναντήσας ποτέ (ο Βατάτζης) τον υιόν του Θεόδωρον εν κυνηγεσίω, φέροντα πολυτελή αμφίεσιν, δεν ανταπέδωκε προς αυτόν τον πατρικόν χαιρετισμόν. Ούτος δε υπολαβών ότι αμάρτημα τι διέπραξε προσήλθε κατ΄ ιδίαν εις τον πατέρα του διαπυνθανόμενος το αίτιον. Ο δ΄ απήντησε «Τι καλόν συνειδώς ότι έπραξας προς τους Ρωμαίους δαπανάς τα χρήματα αυτών εις ανωφελείς διατριβάς; Η δεν γνωρίζεις, ότι τα χρυσοκέντητα ταύτα και σηρικά υφάσματα είναι αίματα Ρωμαίων, και πάσα δαπάνη παρά σου γενομένη έπρεπεν υπέρ τούτον να διατίθεται, διότι ο πλούτος των βασιλέων, των υπηκόων λογίζετα黨[8].

         Η φιλολαϊκή πολιτική καθώς και τα υπόλοιπα επιτεύγματα του Βατάτζη σχολιάστηκαν και καταγράφηκαν από πολλούς ιστορικούς και ερευνητές. Ανάμεσα σ΄ αυτούς συγκαταλέγεται και ο θεμελιωτής του κομουνισμού Karl Marx (1818-1883), για τον οποίο ο Johannes Irmscher αναφέρει : ¨ότι ο Marx κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του είχε καταγίνει πολύ με την βυζαντινή ιστορία, ότι είχε αναλάβει να γράψει το μέρος το σχετικό με την αυτοκρατορία της Νίκαιας στην «Weltgeschichte” του Schlosser και ότι είχε σημειώσει τα εξής : «Υπό τον Βατάτζη η Νίκαια εκπροσωπεί το κέντρο του ελληνικού πατριωτισμού» έκφραση που πέρασε και στο σχετικό με τη βυζαντινή ιστορία άρθρο της Μεγάλης Σοβιετικής εγκυκλοπαιδείας¨[9]. Μετά το Marx, ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι απόψεις σχετικά με το έργο του Βατάτζη, και άλλων μαρξιστών ιστορικών επιχωρίων και αλλοεθνών, όπως του M.V. Levtchenko (1890-1955) και του Γιάννη Κορδάτου (1891-1961). Ο μεν  πρώτος αναφέρει : ¨όμως είναι γνωστό πως ο Ιωάννης Βατάτζης προσπάθησε ν΄ αυξήσει τα μέτρια έσοδα του Κράτους του και καταπιάστηκε να καλυτερέψει τη γεωργία, την αμπελουργία και ν΄ αναπτύξει την κτηνοτροφία και την πτηνοτροφία¨[10]. Ο δε Κορδάτος κλείνει το κεφάλαιο που αφορά το Βατάτζη αναφέροντας ότι : ¨Επέβαλε ένα καθεστώς που δεν ήταν απόλυτη μοναρχία, αλλά συγκεντρωτική δημοκρατία. Μέσα στα ιστορικά πλαίσια του καιρού του με τα μέτρα που πήρε σταμάτησε τις αρπαγές και καταπιέσεις που γινόταν άλλοτε από τους φεουδάρχες. Βέβαια από τα στοιχεία που έχουμε, δεν μπορούμε να υποθέσουμε πως δεν υπήρχαν μεγαλοκτηματίες και αριστοκράτες. Τέτοιοι υπήρχαν. Δεν είχαν όμως τη δύναμη να εκμεταλλεύονται, όπως παλαιότερα, τη φτωχολογιά και να αρπάζουν τα χωράφια και τ΄ αμπέλια της¨[11].

         Δεν αναφέρθηκα τυχαία στο Marx και σε μαρξιστές ιστορικούς για να κλείσω το κείμενό μου, καθώς (όπως αναφέρω και στην αρχή) οι σημερινοί αγρότες ήρθαν σε ρήξη με την ελληνική κυβέρνηση, η οποία θεωρείται ¨αριστερή¨. Άραγε οι κυβερνώντες της αριστεράς, γνωρίζουν το κοινωνικό έργο του Ιωάννη Βατάτζη ; Γνωρίζουν τα μέτρα που πήρε, υπέρ των αγροτών και του λαού ; Είναι σε θέση να ακολουθήσουν τις φιλολαϊκές πολιτικές του και να συγκρουστούν με τα μεγάλα συμφέροντα προς όφελος των αδυνάτων ;  Ερωτήματα τα οποία προφανώς θα μείνουν αναπάντητα. Γεγονός είναι όμως ότι, ο Βατάτζης σε μια ανάλογη εποχή με τη σημερινή, εποχή δηλαδή κρίσης, κατάφερε να δημιουργήσει ένα ισχυρό κράτος, και να είναι αυτός ο οποίος άνοιξε το δρόμο ώστε επτά χρόνια μετά την κοίμησή του, τα στρατεύματα τις Νίκαιας να ανακαταλάβουν την Κωνσταντινούπολη από τους Φράγκους. Δεν είναι τυχαίο, και πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη ότι, για να καταφέρει ο Βατάτζης να ισχυροποιήσει στρατιωτικά και οικονομικά το κράτος του, ξεκίνησε από τον αγροτικό τομέα. Νομίζω ότι και σήμερα για να καταφέρουμε να ανακάμψουμε οικονομικά πρέπει να ακολουθήσουμε τα βήματα του Διδυμοτειχίτη Αγίου βασιλιά. Πρέπει δηλαδή να βρούμε ηγέτες οι οποίοι θα προτάξουν ως σύστημα διακυβέρνησης τον ¨Ευαγγελικό σοσιαλισμό¨ (όρος που αναφέρει ο π. Ανανίας Κουστένης σε ομιλία του για τον Άγιο Ιωάννη Βατάτζη).

---

[1]. Η μνήμη του τιμάται στις 4 Νοεμβρίου. Στο Διδυμότειχο τη γενέτειρα του, υπάρχει ναός και ενορία στο όνομά του καθώς και ένα προσκυνητάρι επί της οδού Βατάτζη. Από το 2011 η τοπική Μητρόπολη διοργανώνει  κάθε Νοέμβριο εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμήν του, με την ονομασία ¨Βατάτζεια¨.

[2]. Φώτιος Δημητρακόπουλος «Ιστοριογραφικές πηγές για τον άγιο Ιωάννη Βατάτζη» Κείμενο για παρουσίαση Βατάτζεια 2015.

[3]. Η Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ Εκδόσεις Μέλισσα σελ 251. 

[4]. Νικηφόρος Γρηγοράς «Ρωμαϊκή Ιστορία» Εκδόσεις Νέα Σύνορα – Α.Α. Λιβάνη σελ. 68.

[5]. Κάρολος Κρούμπαχερ «Ιστορία της Βυζαντινής Λογοτεχνίας» Βιβλιοθήκη Μαρασλή σελ. 483.

[6] Γκιοργκ Οστρογκόρσκι «Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους» Τόμος Γ΄ Ιστορικές Εκδόσεις Στεφ. Δ. Βασιλόπουλου σελ 123.

[7] Εκδοτική Αθηνών «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» Τόμος 21 σελ 116.

[8]. Αντώνιος Μηλιαράκης «Ιστορία του βασιλείου της Νικαίας και του Δεσποτάτου της Ηπείρου» Εκδόσεις Ιονικής Τράπεζας σελ 415-416.

[9]. Απόστολος Βακαλόπουλος « Ιστορία του Νέου Ελληνισμού» Θεσσαλονίκη 1974 σελ. 83.

[10]. M.V. Levtchenko «Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας» Εκδόσεις Γ. Αναγνωστίδη σελ 327.

[11]. Γιάννης Κορδάτος «Μεγάλη ιστορία της Ελλάδος» Εκδόσεις 20ος αιώνας σελ 132.

 

Από:ΕΚΤΑΚΤΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ