H κρίση του 11ου αιώνα

                 Στα τέλη του 10ου αιώνα και στις αρχές του 11ου αιώνα, χάρη στις κατακτήσεις του Νικηφόρου Φωκά, του Ιωάννη Τσιμισκή και του Βασίλειου του Β΄ η αυτοκρατορία γνώρισε μια περίοδο οικονομικής ευημερίας, εδαφικής επέκτασης και ανάπτυξης του εμπορίου. Όταν πέθανε ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος το 1025, τα ταμεία του κράτους ήταν γεμάτα χρυσάφι. Η εσωτερική ασφάλεια, η κυριαρχία στη θάλασσα, το εμπόριο με γειτονικούς λαούς και ιδιαίτερα με τους Ρώσους και τους Άραβες, η κατανίκηση των αντιπάλων είχαν εδραιώσει την ειρήνη και έφεραν την ανάπτυξη.
                 Η οικονομική και πολιτισμική ανάπτυξη των πόλεων και ιδιαίτερα της Κωνσταντινούπολης θα προκαλέσει όπως είναι φυσικό κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές. Για πρώτη φορά επί Κωνσταντίνου Μονομάχου(1042-1055), οι αστοί της Πόλης μπορούν να γίνουν μέλη της Συγκλήτου, κάτι που μέχρι τότε αποτελούσε προνόμιο της παραδοσιακής αριστοκρατίας.
                 Το πιο ενδιαφέρον και διακριτικό χαρακτηριστικό της εποχής αυτής είναι η σύγκρουση ανάμεσα στους στρατιωτικούς παράγοντες και τους ευγενείς της Μ. Ασίας από τη μια μεριά και της κεντρικής γραφειοκρατίας από την άλλη. Οι εκπρόσωποι των <<δυνατών>>, των ισχυρών οικογενειών της Μικράς Ασίας, με τη μεγάλη ιδιοκτησία γης, με στρατιωτικά αξιώματα, είναι αποκλεισμένοι από την εξουσία και την διεκδικούν με επαναστάσεις. Στην πρωτεύουσα η εξουσία ασκείται από τον αυτοκράτορα και τους <<πολιτικούς>>, τους γραφειοκράτες, τους διανοούμενους και την Εκκλησία.
              Μετά την εποχή του Βασιλείου η εμπέδωση της ειρήνης και η αποδυνάμωση των εχθρών οδηγούν στην παραμέληση του στρατού. Η τακτική αυτή έχει σκοπό να αποδυναμώσει τη στρατιωτική αριστοκρατία των επαρχιών που συχνά κινούσε στάσεις. Σταδιακά εγκαταλείπεται ο θεσμός της στρατολόγησης των αγροτών κι ο αυτοκρατορικός στρατός ενισχύεται από μισθοφόρους που, καταρχήν είναι πιστοί στον αυτοκράτορα, γι αυτό και επιλέγονται, μέσα στο κλίμα της καχυποψίας που θα επικρατήσει λόγω των εσωτερικών συγκρούσεων.
              Νομοτελειακά η ανάπτυξη και η ευημερία που υπάρχει σκεπάζει τις λανθασμένες αποφάσεις που θα φέρουν την παρακμή. Στην κοινωνία οι αντιθέσεις θα οξυνθούν με τη αυξανόμενη διάσταση της ακμάζουσας πρωτεύουσας και των αγροτικών επαρχιών. Στην πολιτική η πόλωση θα είναι μεγάλη, με τη σύγκρουση των <<πολιτικών>> με τους <<στρατιωτικούς>>, ανάμεσα δηλαδή στην αυλική γραφειοκρατία και τη στρατιωτική αριστοκρατία.
             Ο πιο επιφανής εκπρόσωπος της παλατιανής γραφειοκρατίας είναι ο Μιχαήλ Ψελλός, μια πολυσύνθετη πνευματική προσωπικότητα: ιστορικός, ποιητής, αστρονόμος, γιατρός, νομικός, φιλόσοφος, ένας από τους σημαντικότερος διανοούμενους του Βυζαντίου. Η πολιτική του δραστηριότητα όμως θα σφραγίσει αρνητικά όλη αυτή την εποχή από τον Κωνσταντίνο Μονομάχο(1042-1055) ως και το Μιχαήλ Δούκα (1071-1078). Στερημένος από ουσιαστικές πολιτικές ικανότητες, δρώντας στο παρασκήνιο με κολακείες και δολοπλοκίες, θα αποδειχτεί βασικός πρωταγωνιστής της επερχόμενης παρακμής.
              Από το 1025 και μετά στο θρόνο θα ανεβούν μέτριοι, ανίκανοι και απόλεμοι αυτοκράτορες: Κωνσταντίνος Η΄ , οι τρεις άνδρες της αυτοκράτειρας Ζωής, ο Ρωμανός Γ' ο Αργυρός (1028-1034), ο Μιχαήλ Δ', ο Παφλαγόνας (1034- 1041) και ο Κωνσταντίνος Θ' ο Μονομάχος (980, -1054). κατόπιν η Θεοδώρα (1054-1056). Θα υπάρξει μια εξαίρεση με τον Ισαάκιο Κομνηνό, εκπρόσωπο των στρατιωτικών, που θα προσπαθήσει να αναστρέψει την φθορά, θα αναγκαστεί όμως σε παραίτηση κάτω από την πίεση του Ψελλού που θα προωθήσει στο θρόνο τον Κωνσταντίνο Δούκα (1059-1067).
              Τη δυσμενή κατάσταση στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας ήρθαν να επιβαρύνουν οι μεγάλες καταστροφές που προκάλεσαν στο ανατολικό σύνορο οι Σελτζούκοι. Ο νέος αυτός εχθρός μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα κατέλυσε την αραβική κυριαρχία στην Περσία, καταλαμβάνοντας ακόμα και την ίδια τη Βαγδάτη, έδρα του χαλίφη. Με αυτό τον τρόπο οι Σελτζούκοι ανέλαβαν ουσιαστικά την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία του μουσουλμανικού κόσμου.
             Αμέσως μετά ξεκίνησαν τις επιθέσεις εναντίον των ανατολικών επαρχιών του Βυζαντίου και σύντομα, παρόλο που η αυτοκρατορία κατόρθωσε (αν και με πολλές δυσκολίες) να διατηρήσει την ακεραιότητα των συνόρων της, έγινε εμφανές ότι τα προβλήματα στα ανατολικά σύνορα θα ήταν μεγάλα. Η αδυναμία να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η κατάσταση ήταν αποτέλεσμα της κακοδιοίκησης των τελευταίων δεκαετιών και της κυριαρχίας της πολιτικής γραφειοκρατίας στη διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας. Έτσι, με επανειλημμένες επιθέσεις οι Σελτζούκοι κατέστρεψαν την Ιβηρία, λεηλάτησαν τις περιοχές της Μεσοποταμίας, Χαλδίας, Μελιτηνής, Κολωνείας, Βαασπαρακανίας και Αρμενιάκων. Μάλιστα, το 1064 καταλήφθηκε οριστικά το Άνιο της Αρμενίας, γεγονός που συγκλόνισε τους κατοίκους της αυτοκρατορίας.

               Μετά την πτώση του Ανίου, η βυζαντινή κυριαρχία στο ανατολικό σύνορο έγινε ακόμη πιο επισφαλής. Κατά το 1067 οι Σελτζούκοι πέτυχαν να διεισδύσουν δυτικότερα, λεηλατώντας τη μεγάλη πόλη της Καππαδοκίας, την Καισάρεια. Το νέο αυτό πλήγμα ήταν αποτέλεσμα της αποτυχίας της φρουράς της Μελιτηνής να αντιμετωπίσει τους επιδρομείς που είχαν διασχίσει τον Ευφράτη. Η βυζαντινή κυβέρνηση δεν μπόρεσε να προβλέψει μια τόσο μεγάλη εχθρική εξάπλωση.

             Αυτή ήταν η κατάσταση του κράτους το Μάιο του 1067, όταν ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ι΄ Δούκας πέθανε ύστερα από ασθένεια αρκετών μηνών, αφήνοντας στο πηδάλιο της αυτοκρατορίας την Αυγούστα Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα και τα τρία ανήλικα τέκνα του.

πηγή: ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΑ